Ruim 25 jaar geleden waren we in Polen. Het was vlak voor of rond de omwenteling in Oost Europa. De foto's zijn povertjes. Veel herinneren we ons er niet meer van. Het land heeft enorm te lijden gehad onder de tweede wereldoorlog. Steden als Gdansk (Danzig) en Warchau zijn langdurig beschoten. Na afloop lag in het centrum nog slechts een laag van een meter puin. Het koninklijk paleis in Warchau is compleet herbouwd. Het is schitterend geworden. Ook het stadscentrum ziet eruit alsof het nooit weg geweest is. In Gdansk is de complete stad herbouwd in de oude stijl. Oppervlakkige toeschouwers zien geen verschil. Voor een restauratiearchitect is de toegepaste werkwijze toch wel een schok. Alles is van de eerste tot de laatste steen compleet opnieuw opgebouwd. De enige stad, die gespaard gebleven is voor het oorlogsgeweld is Krakau, de universiteitsstad. Boven wat huizen aan het reusachtige centrale plein van Zawosc een plaatsje in het binnenland.

De eerste plaats, die we bezochten was Gdansk de bakermat van de vakbond Solidariteit. De voormalige Duitse enclave Danzig werd in het begin van de oorlog vanuit zee langdurig beschoten en van de oude binnenstad restte na afloop nog slechts een laag puin. Het is een voormalige Hanzestad. Een rechthoekige strook grond omringd door havens met bebouwing van koopmanshuizen vergelijkbaar met Hollandse steden. Met grote voortvarendheid is na de oorlog de wederopbouw ter hand genomen. Alle gevels zijn gereconstrueerd, maar niet de achterliggende bebouwing. We zijn niet binnen geweest, maar dat schijnen gewoon flats te zijn met een oud-Hollandse façade ervoor. Het is een gezellige stad geworden. De gevolgde aanpak is ongewoon, maar het resultaat is best aardig geworden en niet alles is nep. De rest van het gezelschap had niets in de gaten.

Polen was in de middeleeuwen grotendeels woest en onontgonnen gebied. Silezië was rijk aan mineralen en de Pruisen vochten later een oorlog uit met Oostenrijk, Saksen en nog wat buren om het bezit ervan. Duitse Pruisische ridders (avonturiers) trokken vanuit Pruisen aanvankelijk op uitnodiging van de Poolse koning naar het oosten om een stuk grond voor zichzelf af te palen. Een belangrijke sterkte van waaruit een begerige blik op het oosten werd gericht, was Mariënburg in Malbork uit de 13e eeuw. Het is een reusachtig complex, de machtigste kruisridders burcht van Europa. Imposante bakstenen gevels stralen je tegemoet. Pure sciencefiction. De kruisridders gingen al voor 1500 ten onder tegen de gezamenlijke macht van Polen, Litouwen, etc. Binnen is weinig van het interieur overgebleven. Men was hard aan het werk. Inmiddels zou het best een belangrijk museum geworden kunnen zijn. Misschien moeten we nog een keertje terug.

Een andere Hanzestad is Torun. Vrijwel onbekend bij het grote publiek. Tegenwoordig een stad met 200.000 inwoners. Gesticht in de 13 eeuw werd het in de 17e eeuw een centrum van het protestantisme en later het Poolse nationalisme. Het was eveneens een belangrijk steunpunt van Teutoonse ridders. Daarna ging het richting Warchau. De stad heeft enorm te lijden gehad onder beschietingen bij de verovering ervan door het rode leger. Het had voorheen een van de grootste Joodse getto's. Het Poolse verzet en de joden zijn gedurende enige weken vermalen tussen de Duitse en Russische legers. Het resultaat was een volkomen in puin geschoten stadscentrum en een gebroken natie, die als een rijpe appel in de schoot van Stalin viel. Veertig jaar lang was het land een wingewest en graanschuur van de Sovjet Unie.

Stalin had de gewoonte zijn 'trouwste' bondgenoten zo nu en dan een cadeautje te geven. Een werkelijk verbijsterend gebouw is bovenstaande wolkenkrabber. Om werkelijk te beseffen hoe groot het ding is, moet je eigenlijk raampjes tellen. We zijn er in geweest. Vanaf de dertigste verdieping hebben we uitgekeken over Warchau. Je gaat met een snellift naar boven. We hebben beiden last van hoogtevrees. Ook heb je het merkwaardige effect, dat het zo hoog is, dat je het contact met de grond kwijt raakt. Eigenlijk heb je vanaf de eerste trans een beter uitzicht, dan vanaf de top. Van binnen ziet het gebouw er verwaarloosd uit. We vonden het bovenop niet echt glorieus. Maar dat heb je meer met wolkenkrabbers. Het centrum van Warschau is niet groot maar heeft wel een menselijke schaal. Alles schijnt compleet herbouwd te zijn. Het is fraai gedaan...

Een badplaats met mineralen bronnen was Kazimir Dolny. Het is een plaats gelegen tussen Lublin en de kruisridderburcht, dat tot grote rijkdom kwam in de 18e eeuw dank zij de bronnen. Erg schilderachtig en verwaarloosd was de Hanzestad Lublin. Maar wellicht is inmiddels de restauratie ter hand genomen en is het een van de mooiste steden rond de Oostzee geworden. We bezochten ook een prachtige kerk met houtsnijwerk. De meest rechtse foto toont links de oude en rechts de nieuwe situatie na restauratie. Hieronder nog een prachtig fragment van het koor. In het oosten is een openluchtmuseum. Daar zijn een aantal karakteristieke gebouwen bij elkaar gebracht en toegankelijk gemaakt voor schoolklassen en toeristen. We hebben er wat in en rond de gebouwen gewandeld. Toch wel leuk. Het binnenland van Polen heeft een goede indruk op ons gemaakt. Als je de kans krijgt, moet je niet verzuimen om soep te eten. Deze is zeer gevarieerd, heeft vaak uren getrokken en komt zeker niet uit een pakje.

Het onbetwiste hoogtepunt van de reis is Krakau. Deze stad is in de oorlog door een soort wonder gespaard gebleven. Alles is er nog. Echter men is wel aan het restaureren geslagen. Het resultaat is niet altijd naar onze smaak. Je ziet het tegenwoordig wel vaker: Het zichtbaar maken van bouwsporen door het pleisterwerk te verwijderen en de onderliggende rode baksteen zichtbaar te maken. Ook in Italië is het een plaag. Leuke charmante schilderachtige stadjes veranderen in een baksteenwoestijn. Gelukkig kun je het pleisterwerk, als deze rage is overgewaaid weer gemakkelijk aanbrengen samen met de oorspronkelijk zachte kleuren. Het hoort eruit te zien zoals op de foto bovenaan van Samosc en niet zoals de restauratiearchitect in Krakau ervan gemaakt heeft. In het prachtige universiteitsgebouw heeft hij van blauw beton de verschillende zacht zandstenen raamkozijnen laten reconstrueren. De vorm is nu perfect en duurzaam, maar veel van de oorspronkelijk charme is verloren gegaan.