Na twintig jaar waren we eindelijk in de gelegenheid terug te keren naar Ohrid. Het was alsof we er niet weg geweest waren. Mijn grootvader was er veertig jaar geleden voor het eerst en het was volgens hem een paradijs. Het is een van de prachtige plekken, waar het voormalige Joegoslavië zo rijk aan was. Aan een prachtig meer, helblauw en glashelder ligt een stad tegen de heuvel in de zon te stoven. Een dozijn eeuwen geleden was het de plek waar het Cyrillisch schrift werd uitgevonden.  Inmiddels ligt het in Macedonië een voormalige republiek van Joegoslavië. Vijftien jaar lang was er geen Westerse toerist. Vorig jaar zijn een groot aantal reisorganisaties uitgenodigd om eens rond te kijken. Sunweb samen met Transavia durfden het avontuur aan. En als voorheen domineren weer de Nederlandse toeristen in Ohrid.

Een opmerkelijk fenomeen waren indertijd de bootjesmensen. Dit waren particulieren, die door de hotels zworven en tochten aanboden over het meer of per taxi door de omgeving. We hebben zoiets nooit op enige andere bestemming aangetroffen. Sommige Nederlanders zworen erbij. Wij ondergingen hun attenties nu en toentertijd vooral "lijdzaam". We hebben indertijd een aantal tochten over het meer gemaakt met diverse aanbieders. Het was wat veel 'meer'. De combinatie van Nederlanders, bootjesmensen en bezochte oorden was bijzonder. Sommige ondernemers hadden om de lange tocht over het water wat te breken, hapjes meegekregen van moeder de vrouw. Niet alle deelnemers waren even enthousiast over deze hapjes.

Het was alsof we niet weg geweest waren. Het eerste vliegtuig met Nederlanders was nog maar veertien dagen geleden na vijftien jaar absentie voor het eerst geland en in het hotel liepen tot grote ergernis van de plaatselijke reisorganisatie tenminste vier particuliere ondernemers toeristen te werven voor tochtjes in de omgeving. Dat terwijl Sunweb in samenwerking met Macedonië tours probeert een excursie organisatie op te zetten. Zelf hebben we geprobeerd de boel een beetje te verdelen tussen beide partijen. Driemaal gingen we op excursie met Sunweb en tweemaal met een particulier. Vooral met de particulieren hebben avonden lang gezellig zitten bomen over internet en de actualiteit.

De eerste drie dagen hebben we doorgebracht in en rond Ohrid. Met een taxi kun je vanaf hotel Gorica voor ongeveer een euro naar de stad. Sommigen vonden dat te duur en gingen lopen. Als je van wandelen houdt, is het een mooie tocht. Wij hebben het twintig jaar geleden meerdere malen gelopen. We vonden het ver en warm. Om een of andere reden is het toerisme uit West Europa niet beslissend geweest voor de stad. De volledige infrastructuur is er nog. Inwoners van Skopje gaan er op vakantie. De restaurants zijn verplaatst van het centrum naar de kust en in aantal toegenomen. De stad is in omvang verdubbeld. Er is nu beneden een echt winkelcentrum. Boven staat de tijd nog steeds stil...

Dagelijks is er een overdekte markt. Het is leuk met veel prachtig uitgestalde groenten, maar dat vind je overal over de wereld. Boven een foto van een rijtje boeren, die in een geïmproviseerd stalletje hun zelf geteelde waren aanboden. Dat is kenmerkend voor Macedonië en de streek. Naast professionals zie je overal dorpelingen, die een graantje mee proberen te pikken. Skopje is een zeer grote stad; Ohrid is het centrum van het toerisme. In de heuvels rondom leeft men zoals eeuwen geleden. Je moet snel zijn om het nog mee te maken. Binnen enkele jaren is iedereen werkzaam in het toerisme, trekt de jeugd richting stad en sterven de dorpen met hun vaak karige bestaantje grotendeels uit.

De tweede dag zijn we de stad gaan verkennen. Indertijd hadden we een rondleiding gehad. Maar daar is niet veel van blijven hangen. Enigszins bij toeval vonden we de bovenstad. Omringd door muren, opklimmend vanuit een piepklein haventje aan het meer, ligt daar een complete byzantijnse stad. Een groot aantal kerkjes, een amfitheater en een enorme fort bovenop de heuvel springen het meest in het oog. De kerkjes zijn allemaal pijnlijk nauwkeurig gerestaureerd. Velen ervan hebben nog hun oorspronkelijke fresco's. Je mag vrijwel nergens fotograferen of filmen. Erg onzakelijk. Met 100 dinar per fototoestel kun je moeiteloos het onderhoud van de kerken voor jaren veilig stellen. Meestal is niet erg. Maar in Skopje troffen we een prachtige dubbel gedraaide preekstoel, die ik dolgraag had willen fotograferen. Ik heb naar Macedonische begrippen een vermogen geboden aan de beheerder van de kerk, maar hij zwichtte niet...

In de bovenstad Bezochten we eerst het prachtige kerkje links onder. We kregen voor 100 dinar een drie kwartier durende uitleg van de fresco's. Ze zijn weliswaar uniek, maar het uitzicht buiten vond ik minstens zo bijzonder. De kerk in het midden ligt beneden vlak bij het water. Hij is naar Grieks Orthodoxe begrippen gigantisch. Je mag er binnen fotograferen. De kroon met beeltenissen van heiligen is fraai. Links onder het wereldberoemde kerkje op de landtong. Niemand is er ooit binnen geweest, maar het staat op ontelbare foto's. Als je een beetje handig bent op een mooie dag, kun je een foto nemen, waarbij het kerkje in de lucht lijkt te zweven door de overgang van het hel blauwe water in de even blauwe lucht.

De benedenstad is het centrum van commerciële activiteiten en toerisme. Langs de oever van het meer ligt een grote aantal restaurants met schitterend uitzicht over het water. Op de beroemde zalmforel, die alleen schijnt voor te komen in het heldere water van het meer van Ohrid staat een vangstverbod. Door overbevissing hebben ze hem vrijwel uitgeroeid. Toch kregen we de eerste middag bij zo'n restaurantje iets wat sprekend op een zalmforel leek. Het waren kleine porties en het was duur. Andere toeristen werd gevraagd om hem binnen in het restaurant uit het zicht van de voorbijgangers op te eten. Voor je het weet heb je dertig jaar vrije kost en inwoning aan de broek.

Met de bootjesman van boven zijn we een keertje gaan varen langs de landtong om de enige nog nooit gemaakte foto van het kerkje te nemen en om een hapje te eten bij een piepklein restaurant met een tafel. Gezeten aan het prachtige strak blauwe heldere water kregen we een salade en een vleesmaaltijd met een fles rozé. Normaliter houden we niet zo van rozé. Maar deze was zeer heerlijk onder paradijselijke omstandigheden. De huizen van het piepkleine vissersdorpje zijn samengeperst in een opgaande kloof. De boot is eigenlijk de enige zinnige manier om goederen aan te voeren. Rechts van het dorp op de landtong staat het beroemde kerkje. Een eend vastgebonden aan een groen touwtje is wat aan het rond scharrelen. De helft van de gasten van het hotel zijn er met de kapitein geweest. Hij zit dan gezellig mee te tafelen en te drinken. Hij spreekt wat Nederlands opgepikt tijdens een half leven lang optrekken met Nederlandse toeristen.

De eerste dag liepen we ook aan tegen een soort museum. Daarin toont fotograaf Atanas Talevski zijn levenswerk. Voor relatief weinig geld kun je dit unieke beeldmateriaal zelf aanschaffen. Wij hebben dertien foto's uitgekozen. Alles is genomen met een peperdure ouderwetse analoge fotocamera. De kwaliteit van de foto's doet nauwelijks onder voor die van een moderne digitale camera. De meerwaarde zit hem vooral in de unieke compositie van de foto's en het feit dat veel van deze gefotografeerde wereld niet meer bestaat.

De eerste echte excursie was naar Skopje. Met de bus, die ons ook van het vliegveld had opgehaald reden we door de bergen urenlang richting de stad, waarin meer dan een derde van Macedonische bevolking leeft en werkt. Een aardbeving heeft een halve eeuw geleden schade aangericht. Toch is er best wat blijven staan. De plaatselijke bevolking realiseert zich dat nauwelijks evenals de meegekomen gids. Dat was een aandoenlijke jongenman van twintig kersvers van de universiteit, die kennelijk voor het eerst van zijn leven een rondleiding gaf aan toeristen. Hoewel hij vier jaar gewoond en gestudeerd had in de stad, had hij geen idee waarvoor toeristen helemaal naar Skopje kwamen. Vol trots toonde hij ons het woud van aartslelijke flatgebouwen, het parlementsgebouw en het fort. Daarna wilde hij ons de weg wijzen naar het moderne winkelcentrum, dat in zijn ogen een van de wereldwonderen was. De groep draaide zich om als een man en gingen af op de smalle en schilderachtige straatjes van de oude stad.

Boven de stad ligt een fort. Zoals gebruikelijk is de klim er naartoe warm en vermoeiend en blijkt hij mooier vanaf beneden. Je hebt uitzicht over de nieuwe stad. Achter het fort ligt de oude stad met moskeeën, kerkjes, badhuizen, schilderachtige straatjes en huizen. We daalden door de poort af naar de oude stad om te lunchen op een idyllisch pleintje onder de bomen. Zoals gebruikelijk bij excursies werd alles betaald door de organisatie inclusief de fles rode wijn. Na afloop van de maaltijd liepen we naar de nieuwe stad langs het onderstaande badhuis en over de middeleeuwse brug. De burg heeft een mooie vorm, maar ziet er verder splinternieuw uit. Je komt op een groot plein. Naast winkelpaleizen zijn er een paar mooie gebouwen van voor de oorlog. Na een kwartiertje rondslenteren keerden we terug naar waarvoor we gekomen waren.

We begonnen in het voormalige badhuis. Het is prachtig gerestaureerd en tegenwoordig een museum met moderne kunst. Ze hebben best een aardige collectie. Voor slechts 100 dinar kun je naar binnen. Ze hebben een reeks bijzondere beelden. De fraaiste staan hieronder. Voorts hebben ze aantal heel mooie moderne schilderijen, waar ik helaas geen plaats voor heb. Er zijn meer badhuizen, die eveneens als museum voor moderne kunst dienstdoen. Vreemd genoeg hoorde het niet bij de rondleiding en moesten we het zelf ontdekken. Gezien de temperatuur buiten waren het verreweg de aangenaamste plaatsen in de stad...

De straten heb tal van kleurrijke huizen. Sommige winkeltjes zijn piepklein. De mensen uit Skopje begrijpen niet wat de toeristen erin zien. Verderop ligt een markt door een brede boulevard gescheiden van een wijk met een stel fraaie moskeeën. We hebben er zeker drie uur rondgedwaald alvorens we terugkeerden naar de bus voor de lange thuisreis. Zoals gememoreerd heb ik de beheerder van de kerk met de twee verdiepingen hoge gedraaide preekstoel een vermogen geboden voor de kans er een foto van te nemen. Hij versaagde niet. Mooi zoveel principes. Mocht iemand anders erin slagen om er een foto van te nemen, dan houd ik mij aanbevolen.

Een tweede excursie vond plaats langs de kust richting de bronnen van het meer van Ohrid, een klooster en het andere meer. Het meer van Ohrid is zo prachtig helder, omdat het nauwelijks open instromende rivieren en beken kent. Vrijwel al het water komt van het hoger gelegen Prespameer. Door het kalkgesteente stroomt het water onder de bergen door en komt uit de grond opwellen. Grote massa's glashelder water stromen zo het meer van Ohrid in, zowel aan de Macedonische kant van de grens als in Albanië. Een belangrijk centrum van cultuur was het klooster van sint Naum. Het kerkje is prachtig gerestaureerd en je krijgt een langdurige rondleiding van de kerkbeheerder. Ook verstrekt hij wat zelf gestookte brandewijn. De rest van het klooster is tegenwoordig een hotel.

Naast het kerkje hebben ze een diep put met een merkwaardige afgeronde bovenkant. Waarschijnlijk loopt hij door tot aan het meer een vijftig meter dieper. Rondom het klooster lopen een groot aantal pauwen rond. Sommige met de klassieke kleuren, andere hagelwit. Sommige pauwen liepen voortdurend met hun veren uit. Op een gegeven moment zat er een pauw in de goot van de kerk. Wat verrassend als je ziet hoe groot en log ze zijn. Daarna deden we een boottochtje over de bronnen. Je kan steeds moeiteloos de bodem zien met talrijke vissen. Op meerdere plekken zie je het zand opwoelen, waar het water uit de bronnen komt opwellen. Dit soort bronnen zie je rond het hele meer. Bij Struga aan de andere kant van het meer komt het water in het voorjaar hoog in de heuvel tot een meter hoog uit de grond gespoten.

De voorlaatste dag maakten we de drie dorpen tocht met een taxichauffeur annex hotelhouder, die werkelijk voortreffelijk Nederlands sprak. Hij had dan ook twintig jaar in Nederland gewoond en gewerkt alvorens terug te keren om een hotel te beginnen. De afgelopen jaren was het geen vetpot. Nu begint het een beetje te lopen. Hij is erg actief bij het promoten van de streek. Hij is vorig jaar met een groot aantal reisorganisaties opgetrokken. Om een centje bij te verdienen doet hij tochten. Hij gaat daarbij meer professioneel te werk, dan de meeste van zijn collega's. Hij heeft een bus voor acht personen. Hij gaat ondermeer naar Albanië en Skopje. Zijn meest populaire tocht is evenwel de drie dorpen tocht. Hij bezoekt dan dorpen van de drie belangrijkste etnische bevolkingsgroepen, t.w. de Christenen, Albanische en Macedonische moslims.

Aan Albaniërs heeft hij een hekel. Hij stopt er niet en spreekt schande van de enorme huizen, die overal verrijzen. Hij schrijft deze rijkdom vooral toe aan smokkel. Maar ook werken veel Albaniërs als gastarbeider in Italië. Maandelijks sturen deze geld naar hun familie. Ze wonen in clans. De oudste grootvader is de baas. De vrouwen hebben weinig te vertellen. Ze lopen onder een dikke laag kledingstukken over straat. Zoals ook elders in het voormalige Joegoslavië zijn ze naar onze begrippen geen schoonheden. De jonge mannen daarentegen zijn reuzen en nauwelijks van de moderne Nederlanders te onderscheiden. Het mooiste dorp is dat van de christenen. Het is een kleine enclave gelegen tegen de heuvels onderaan een aantal natuurlijke bronnen, waar het water zo'n beetje uit de bergwand komt gesprongen. Woest stromend en schuimend komt het naar beneden zetten.

Ook de Macedonische Islamieten gaat het zichtbaar goed. We zijn uitgebreid door dat dorp gelopen, waar een splinternieuwe moskee stond te pronken. Overal zie je enorme kasten van huizen, waar per verdieping een gezin van de clan is gevestigd soms tot vijf of meer verdieping hoog. Het leven is naar binnen gekeerd. Er is een poort, die toegang biedt tot het binnenplein, waar omheen een half dozijn huizen staan van familieleden. Het geld stroomt zichtbaar naar binnen. Sommige huizen zijn al klaar en afgepleisterd. Andere huizen zijn wel bewoond, maar zien er nog wat onaf uit. Onze gids toonde zich weinig gecharmeerd van de andere bevolkingsgroepen. Ogenschijnlijk vreedzaam leven ze ieder apart in hun eigen dorp. In de toekomst zullen kinderen naar de stad trekken en vergeten welke godsdienst ze hebben. Etnische tegenstellingen worden ons inziens zwaar overdreven.

We zijn de moskee in geweest. Desgevraagd werd geen bezwaar gemaakt, dat we even rondkeken, mits we de schoenen maar buiten lieten. Het is van binnen een licht en helder gebouw met abstracte modern aandoende beschilderingen. Vrouwen en mannen gaan gescheiden naar de moskee. Onder de moskee is een koranschool. Onze gids heeft in Nederland van alles gedaan. Hij is onder andere elektricien geweest en moest erg lachen om de onderstaande paal met een kluwen van draden. Het was hem volstrekt onduidelijk hoe je daar iets aan kon repareren zonder geëlektrocuteerd te worden.

De laatste dag brachten we met Sunweb een bezoek aan Albanië. Voorheen was dat ondenkbaar. Tegenwoordig is het gewoon een uurtje rijden met de bus. Helaas hebben ze een grensovergang waar ze elkaar en de voorbijgangers nog een beetje zitten te pesten. Helemaal aan het uiteinde van het meer ligt de mooiste badplaats van de verre omtrek. Ze hebben een zandstrand en een brede vlakte met villa's gelegen tussen prachtige rustieke parken. Daar woonde indertijd de grote leidsman Hoxka. Vol trots wordt je in de stad en langs het strand rondgeleid. Overal zijn ze hotels aan het bouwen voor de komende toevloed van toeristen. Aan het strand wordt druk gezwommen. Het stadje is niet erg bijzonder. Links en rechts hebben ze wonderbaarlijke bouwsels staan. De dakkapel is links keurig afgewerkt. Rechts kan hij ieder moment op straat donderen. Echt een oase voor restauratiearchitecten...

Ook aan deze kant van de grens hebben ze prachtige bronnen, waar het water vanuit de Prespameer naar binnen komt stromen. Ze zijn iets minder zorgvuldig met het meer als aan de Macedonische kant. Daar hebben ze vrijwel de hele kust tot natuurgebied verklaard en is het lozen van rioolwater en het vissen op de zalmforel absoluut verboden. Hier hebben ze langs de kust tussen de gekke kleine bunkertjes wat last van algengroei. We lunchten in het favoriete restaurant van Hoxka en kregen vis, die sprekend op zalmforel leek. Waarschijnlijk was het echter echte forel grootgebracht in de forelkwekerij, die we naderhand bezochten. We zaten heerlijke in de schaduw onder de bomen op een eilandje midden tussen de uitstromende bronnen. Ze hadden voortreffelijke witte Macedonische wijn. Dat hebben we minder gehad.

Tijdens het eten kwamen we in gesprek met de piepjonge gids. Als enige van de jonge Macedonische gidsen begreep hij wat van het vak. Het is hard werken. Je moet je goed voorbereiden en proberen de excursie wat aan te kleden. Anders is het zeker in het begin wat kaaltjes. In nog wat moeizaam Engels hield hij lange exposés. Hij was veertien dagen daarvoor begonnen, maar hij was al vijf maal in het buitenland geweest als sportsman en als danser. Hij was onder andere in Nederland geweest. Recentelijk is hij gestopt met zijn sportieve activiteiten en krijgt al zichtbaar last van de vele coupeuse maaltijden tijdens excursies...

Een voorname reden, waarom we terug zijn gekomen, was het fenomeen van de bootjesmensen. Het waren anderen, maar de sfeer was onveranderd. Nog steeds bestrijden ze elkaar te vuur en te zwaard. Samenwerking is een onbekend begrip voor hen. Er zijn drie Nederlands sprekende gidsen. Twee daarvan hebben langdurig in Nederland gewoond. Een van hen heeft een echte talenknobbel en spreekt dialecten van de Balkan alsmede Nederlands naast een beetje Duits en Engels. We hebben met allen urenlang gepraat. Echte zakenlieden zijn het niet. Teruggekomen uit Nederland hebben ze zich met meer en minder succes gestort op het zakendoen. Een van hen was nog bezig het huis in Nederland te verkopen en klaagde over de formaliteiten, die daarmee gepaard gingen. Hij ging direct op deze site kijken toen hij ervan hoorde...