Dordrecht - Marokko is een enorm land met een grote historie. Het maakte deel uit van het Romeinse rijk. Sinds de zevende eeuw was het onder controle van de islam. Het heeft diverse grote Berber dynastieën gekend. Van hieruit werd de oversteek naar Spanje ondernomen en werden na de verdrijving de vluchtelingen opgenomen. Diverse Europese landen hebben gestreden om de hegemonie (Portugal, Spanje, Frankrijk, etc.). Tanger was een zogenaamde vrije stad. De havenplaats Ceuta is tot de dag van vandaag een enclave van Spanje op Marokkaans gebied. Het huidige koningshuis stamt vanzelfsprekend af van de profeet. Mohammed V de grootvader van de huidige koning werd verbannen alvorens hij kon terugkeren. Vader Hassan was langdurig koning. Hij gold als gematigd. Maar was zoals alle Arabische vorsten hardhandig als het nodig was. De huidige koning Mohammed VI zit al weer bijna 10 jaar in het zadel.

In 1995 hebben we de reis eerder gemaakt. Nu kwamen we terug samen met onderwijsspecialist Jan Lutje Schipholt om te zien wat er van geworden was en om de foto's over te maken. De verschillende dynastieën hebben meerdere hoofdsteden gehad. Marokko is een verbastering van de naam Marrakech. Er zijn echter nog drie andere voormalige hoofdsteden t.w. Fez,  Meknesh en Rabbat de huidige hoofdstad. Al deze steden liggen nogal ver in het binnenland, vanwege de oorsprong van de Islam concentreerde hun invloed zich in de binnenlanden. In het buiten houden van vreemde mogendheden en het onder controle houden van de havens waren ze wat minder goed. Marrakech en Fez zijn de meest authentieke steden. In de buurt van Meknesh liggen interessante ruines. Ook hebben ze daar de beroemde stallen, voorraadschuren en waterreservoir, die zich kunnen verheugen in een gelijkmatige temperatuur.

De ruines van de Romeinse stad, Volubulis, in de buurt van Meknesh zijn een van de best bewaard gebleven Romeinse ruines in de wereld. Ook voor de gewone toerist is er wat te zien, omdat op vrij grote schaal de boel weer overeind gezet is. Dat dat gebeurt is kun je zien aan de baksteen midden in de pilaren van de tempels. Bij de grote aardbeving van Lissabon vijfhonderd jaar geleden is in Marokko veel schade aangericht. De bewaard gebleven mozaïeken zijn bijzonder fraai. Elders zijn ze meestal uit de vindplaatsen verwijderd en naar een museum verplaatst. Het kostte even wat moeite er behoorlijke foto's van te maken, omdat andere toeristen grote slagschaduwen in het felle zonlicht maakten en je moest wachten tot iedereen weg was.

Een minder bekende stad is Fez. Het vormt een van de hoogtepunten van de reis. Wij hadden het voorrecht onderstaande unieke foto's te kunnen nemen van een stad in de wolken. De gidsen hadden dit nog nooit eerder meegemaakt. De stad is bekend om zijn ververijen midden tussen de bebouwing. Daar wordt vooral met hand- en beenkracht het leer gelooid en geverfd. De vorige keer liepen we zelf tussen de baden door. Nu hadden we prachtig uitzicht vanuit een nabij gelegen winkel. Het is wat verbijsterend een dergelijk industrieel en vervuilend proces te zien midden tussen de huizen. De werkers gaan vaak met de blote benen in de vaten. Met dergelijk werk kun je niet oud worden, zou je zo denken. Er is een prachtig soek. Ook wordt iedereen meegetroond naar de eeuwenoude koranschool in het centrum.

We hadden ditmaal een uitstekend gids. Het was een Nederlands leraar, die domicilie heeft gekozen in Rabbat. Hij leeft tussen de gegoede Marokkanen en is nog dagelijks verbijsterd over hun gewoonten. Hij is opgenomen in een 'groep'. Leden van een groep helpen elkaar als het nodig is. Dat kan heel ver gaan. Van plantjes verzorgen tijdens afwezigheid tot sociale voorziening bij werkloosheid. De leden van de groep kunnen op ruime schaal ondersteuning verwachten van de anderen, terwijl omgekeerd ook wel wat jouw verwacht wordt. Een wildvreemde tante uit Marrakech komt natuurlijk bij jou overnachten. De sleutel van de auto uitgeleend met de restrictie, dat de hij alleen in noodgevallen mag worden gebruikt leidt tot enige extra duizenden kilometers op de teller, als je terugkomt. Het dagelijks bezoek aan het strand behoort natuurlijk tot de noodgevallen. Je huis wordt tijdens afwezigheid zonder aarzelen gebruikt als hotel voor kennissen en vrienden. Niet iedereen zou in een dergelijke groep kunnen aarden.

Marrakech is het bekend toeristische hoogtepunt van Marokko. We zijn er inmiddels een half dozijn maal geweest. Het inwonertal is in de periode tussen ons eerste bezoek en nu tenminste verdriedubbeld. Het is een reusachtige oase te midden van de bergen. Hoewel het naar onze begrippen behoorlijk zuidelijk ligt, wordt het door de Marokkanen tot het noorden gerekend. Er staan paleizen, er ligt een cactustuin, een mausoleum van de indertijd heersende dynastie, soek en het wereldberoemde plein. De eerste keer was er nog geen bestrating. Rondom het plein liggen gelegenheden met uitzicht op het plein, waar de toeristen veilig voor de dynamiek beneden het gebeuren gade kunnen slaan. Op het plein heb je eettentjes, sinaasappelverkopers, kruiden en optredens van slangenbezweerders, verhalenvertellers, etc.

Het plein is bezaaid met eetgelegenheden. Het geeft een feeëriek gezicht met tegenlicht. Zelf hebben we uitsluitend gegeten in door de gids goedgekeurde etablissementen, hoewel hij erop aandrong het ook eens op het plein zelf te proberen. Het bezoek aan Marrakech begon ditmaal met de cactustuin. We waren er nog niet eerder. Hij was voorheen het eigendom van een Franse kunstenaar. De gebouwen in de tuin hebben allemaal van die ongewone kleuren. De tuin zelf is een beetje uit de hand gelopen, nadat hij geschonken is aan een Marokkaanse organisatie. Er zijn alleen cactussen toegevoegd en geen weggehaald. Daardoor is het een beetje vol geworden en rommelig.

Jan Lutje Schipholt en de gids kenden dezelfde mensen in onderwijswereld. In Nederland is het onderwijs aan Marokkaanse jongeren een heikel punt. Daarover zijn door de jaren heen veelvuldig contacten geweest met de Marokkaanse overheid. Beiden waren daarbij betrokken. Heden ten dagen is er een Nederlands Instituut in Rabbat, waar Nederlands wordt onderwezen t.b.v. de inburgeringcursussen. Volgens zeggen steken hun resultaten met kop en schouders boven andere initiatieven op dat gebied uit. Er is een behoorlijke gezondheidszorg, echter de toegang daartoe vereist enige kennis van de plaatselijke gewoonten en gebruiken. Je kunt niet zomaar contact opnemen met een specialist, maar je hebt een geschikte kruiwagen nodig. Onze gids ging een keertje mee. Een kennis had een duur onderzoek nodig. Dat was niet zo handig, want de specialist kreeg door zijn aanwezigheid de indruk, dat er geld was. Het betreffende apparaat bleek opeens in 'onderhoud'. Maar een nabijgelegen particulier instituut had wel een 'werkend' exemplaar.